Re:Thớt "Miệt vườn" của em đã mất
Em tiếp nha các bác ... !!!
MÙA CÁ LINH</h2>
Cá linh chưa bao giờ được xem là loài cá quý, dù mỗi năm nó chỉ xuất hiện có ba tháng mùa nước nổi. Quả là bất công khi dân xứ này có lối so sánh rất ư là phân biệt… chủng tộc: “mắc như tôm bạc thẻ, rẻ như cá linh sình”. Nhưng thiệt tình thì nó đúng y chang vậy đó. Từ đây mà đổ đường ra biển, tìm con tôm nước lợ thì còn xa miệt hù.
Còn cá linh dù chỉ có ba tháng thôi, nhưng là sự xuất hiện hào phóng đến độ chỉ có nhà giàu mới đủ lu khạp mà làm mắm để dùng quanh năm. Dù có xa xứ đến 101 năm, nhất định không thể nào lẫn lộn cái mùi đặc trưng của nước mắm cá linh. Mà phải là con cá linh non của mùa nước son tháng bảy.
Nói chuyện ngặt mình, thiên hạ không cự mới lạ. Ai đời, cá linh làm nước mắm phải độ tháng tám, tháng chín đổ lên nó mới có đạm. Nhưng tại nhà nghèo quen ăn nước mắm cá linh non cho nó…thanh đạm. Quen rồi. Quen tới chết luôn.
Hàng năm, cứ vào tháng bảy âm lịch, là dân tình nôn nao chăm chăm nhìn xuống dòng sông. Ai không biết, thấy lạ đời lắm, ngó chi xuống sông hoài ngộ đời vậy ta? Nhưng xứ này, thì con nít cũng biết. Mọi người đang chờ con nước son đó. Khi nước chuyển màu đỏ gạch, thì y như rằng theo đó là dòng sông cứ binh bông, bình bồng đầy những bọt nước trắng đục. Ô, mùa cá linh lại về!.
Những bầy cá linh non cũng binh bông bình bồng theo những bọt nước để nhắm nháp những vật thể phù sinh, mà lớn nhanh như thổi. Cho nên ăn con cá linh non có cái thú, là cứ lạ miệng từng ngày.
Tụi nhỏ giành nhau xách rổ đi mua cá linh. Đầu mùa mỗi lần cất vó khi trúng thì một giạ cá như chơi. Mấy bà ở nhà, xúm nhau lên lộ ngồi chờ. Cá linh vừa vớt lên, vẩy bạc ướt lấp lánh còn nhảy xoi xói. Cả dòng sông, cả làng xóm thơm nứt mùi cá linh non. Mà chừng nào thì con cá linh không còn non nữa? Không cần cân đong đo đếm chi hết. Hễ bao giờ còn làm con cá bằng cách nặn ruột bằng hai ngón tay là nó còn non. Qua lứa đó, xương cá trở cứng thì không còn ngon nữa rồi. Phải đợi đến cuối mùa nước, khi cá linh chạy đồng có bầy. Lúc này, nó đâm trắng lưới bốn phân, người ta phải cuốn những tay lưới về nhà treo lên sào, rồi vợ chồng con cái xúm nhau mà gỡ cá.
Cũng phải cảm ơn cá linh non nhiều lắm. Vì nó đã góp phần làm nên nét văn hoá ngộ nghĩnh của xứ này, gọi là văn hoá…lộ cũng được. Người ta có văn minh miệt vườn, văn minh sông nước nghe nó tây tây, sang sang lắm. Còn văn hoá…lộ, thiệt ra nó cải lương nửa mùa làm sao ấy, nhưng mình vẫn thích gọi thế, nó mới gần gũi với dân tình xứ…ruộng. Đổ thừa cho cá linh non thì cũng tội nghiệp nó lắm, chớ thật ra thì đến mùa nước nổi, là mọi sinh hoạt của cộng đồng, hàng xóm đều diễn ra trên những con lộ đất thân thương. Phía trước là dòng sông, sau lưng là cánh đồng tứ bề trắng dã mênh mông nước, nhà sàn thì lé đé, không lên lộ thì còn đi đâu?. Xứ này ngộ đời cái, rất nhiều nhà không có cửa, nên cũng chẳng cần phải “đóng cửa dạy nhau”. Mấy bà nội trợ vừa làm cá, lặt rau, nấu cơm, giặt đồ…vừa ca cẩm các đức ông chồng hôm qua nhậu đến nỗi quắt nhịu cần câu, mấy thằng con cứ thích đâm đầu vô ruộng hơn là đi học. Bao nhiêu thứ trên trời dưới đất, đều xảy ra ở đây hết, nó là bản tin toàn cảnh buổi sáng. Xóm trên hôm qua lại có trộm gà, ngoài vàm tụi trộm lấy 3 chiếc xuồng còn biên lại mấy chữ tổ bố: “Con nghèo quá mới làm chuyện bất nhơn này mấy cha ơi!”. Trời, ăn trộm mà cũng biết chữ, biết nghĩa, tụi này quá tay. Nghe toàn tin hổng vui trong bụng, nhưng mặt mày ai cũng hớn hở, vì đây là lúc khoẻ nhất trong năm. Ruộng đã làm xong, giờ chỉ có nghỉ ngơi. Siêng thì thả bậy mấy tay lưới chơi kiếm mồi nhậu. Hổng có gì làm thì đưa võng đọc thơ Vân Tiên, hay nằm tréo ngoảy ca vọng cổ dậy làng, dậy xóm.
Cá linh non kho lạt thơm bát ngát xóm làng. Rổ điên điển búp đầu mùa còn ngặm sương. Trong vị béo ngậy của thịt và xương cá, hoà lẫn vị nhẫn đắng giòn rụm của nhụy, ta chậm rãi nuốt vào cả cái sắc màu miên man vàng rực của bông. Đơn giản của nhà quê, mà đậm ngất hương vị tinh tuý của đất trời, thiên nhiên ban tặng.
Khi không, mới đầu tháng năm vừa mới ăn xong cái tết Đoan ngọ lại đi nói chuyện con cá linh non. Dân gian gọi là nói chuyện…trớt quớt lên trời. Nhưng ngày xưa, vì có mùa cá linh non để ta chỉ nhớ con nước son vào tháng bảy. Giờ làm gì còn mùa nước nổi, mùa nước nổi chết khô giữa những cánh đồng ba vụ, đồng nào cũng bao đê, lúa ba, bốn vụ, thuốc sâu sặc đồng, cá linh hình như đã lội về trời đúng như tên gọi của nó. Nên người dân quê tôi cứ ngồi nhớ cá quanh năm. Vài ba năm nữa thôi, đừng ai hỏi tụi nhỏ: “Con cá linh nó tròn méo ra làm sao vậy cháu?”. Tội nghiệp, làm sao cháu biết!
Em tiếp nha các bác ... !!!
MÙA CÁ LINH</h2>
Cá linh chưa bao giờ được xem là loài cá quý, dù mỗi năm nó chỉ xuất hiện có ba tháng mùa nước nổi. Quả là bất công khi dân xứ này có lối so sánh rất ư là phân biệt… chủng tộc: “mắc như tôm bạc thẻ, rẻ như cá linh sình”. Nhưng thiệt tình thì nó đúng y chang vậy đó. Từ đây mà đổ đường ra biển, tìm con tôm nước lợ thì còn xa miệt hù.
Còn cá linh dù chỉ có ba tháng thôi, nhưng là sự xuất hiện hào phóng đến độ chỉ có nhà giàu mới đủ lu khạp mà làm mắm để dùng quanh năm. Dù có xa xứ đến 101 năm, nhất định không thể nào lẫn lộn cái mùi đặc trưng của nước mắm cá linh. Mà phải là con cá linh non của mùa nước son tháng bảy.
Nói chuyện ngặt mình, thiên hạ không cự mới lạ. Ai đời, cá linh làm nước mắm phải độ tháng tám, tháng chín đổ lên nó mới có đạm. Nhưng tại nhà nghèo quen ăn nước mắm cá linh non cho nó…thanh đạm. Quen rồi. Quen tới chết luôn.
Hàng năm, cứ vào tháng bảy âm lịch, là dân tình nôn nao chăm chăm nhìn xuống dòng sông. Ai không biết, thấy lạ đời lắm, ngó chi xuống sông hoài ngộ đời vậy ta? Nhưng xứ này, thì con nít cũng biết. Mọi người đang chờ con nước son đó. Khi nước chuyển màu đỏ gạch, thì y như rằng theo đó là dòng sông cứ binh bông, bình bồng đầy những bọt nước trắng đục. Ô, mùa cá linh lại về!.
Những bầy cá linh non cũng binh bông bình bồng theo những bọt nước để nhắm nháp những vật thể phù sinh, mà lớn nhanh như thổi. Cho nên ăn con cá linh non có cái thú, là cứ lạ miệng từng ngày.
Tụi nhỏ giành nhau xách rổ đi mua cá linh. Đầu mùa mỗi lần cất vó khi trúng thì một giạ cá như chơi. Mấy bà ở nhà, xúm nhau lên lộ ngồi chờ. Cá linh vừa vớt lên, vẩy bạc ướt lấp lánh còn nhảy xoi xói. Cả dòng sông, cả làng xóm thơm nứt mùi cá linh non. Mà chừng nào thì con cá linh không còn non nữa? Không cần cân đong đo đếm chi hết. Hễ bao giờ còn làm con cá bằng cách nặn ruột bằng hai ngón tay là nó còn non. Qua lứa đó, xương cá trở cứng thì không còn ngon nữa rồi. Phải đợi đến cuối mùa nước, khi cá linh chạy đồng có bầy. Lúc này, nó đâm trắng lưới bốn phân, người ta phải cuốn những tay lưới về nhà treo lên sào, rồi vợ chồng con cái xúm nhau mà gỡ cá.
Cũng phải cảm ơn cá linh non nhiều lắm. Vì nó đã góp phần làm nên nét văn hoá ngộ nghĩnh của xứ này, gọi là văn hoá…lộ cũng được. Người ta có văn minh miệt vườn, văn minh sông nước nghe nó tây tây, sang sang lắm. Còn văn hoá…lộ, thiệt ra nó cải lương nửa mùa làm sao ấy, nhưng mình vẫn thích gọi thế, nó mới gần gũi với dân tình xứ…ruộng. Đổ thừa cho cá linh non thì cũng tội nghiệp nó lắm, chớ thật ra thì đến mùa nước nổi, là mọi sinh hoạt của cộng đồng, hàng xóm đều diễn ra trên những con lộ đất thân thương. Phía trước là dòng sông, sau lưng là cánh đồng tứ bề trắng dã mênh mông nước, nhà sàn thì lé đé, không lên lộ thì còn đi đâu?. Xứ này ngộ đời cái, rất nhiều nhà không có cửa, nên cũng chẳng cần phải “đóng cửa dạy nhau”. Mấy bà nội trợ vừa làm cá, lặt rau, nấu cơm, giặt đồ…vừa ca cẩm các đức ông chồng hôm qua nhậu đến nỗi quắt nhịu cần câu, mấy thằng con cứ thích đâm đầu vô ruộng hơn là đi học. Bao nhiêu thứ trên trời dưới đất, đều xảy ra ở đây hết, nó là bản tin toàn cảnh buổi sáng. Xóm trên hôm qua lại có trộm gà, ngoài vàm tụi trộm lấy 3 chiếc xuồng còn biên lại mấy chữ tổ bố: “Con nghèo quá mới làm chuyện bất nhơn này mấy cha ơi!”. Trời, ăn trộm mà cũng biết chữ, biết nghĩa, tụi này quá tay. Nghe toàn tin hổng vui trong bụng, nhưng mặt mày ai cũng hớn hở, vì đây là lúc khoẻ nhất trong năm. Ruộng đã làm xong, giờ chỉ có nghỉ ngơi. Siêng thì thả bậy mấy tay lưới chơi kiếm mồi nhậu. Hổng có gì làm thì đưa võng đọc thơ Vân Tiên, hay nằm tréo ngoảy ca vọng cổ dậy làng, dậy xóm.
Cá linh non kho lạt thơm bát ngát xóm làng. Rổ điên điển búp đầu mùa còn ngặm sương. Trong vị béo ngậy của thịt và xương cá, hoà lẫn vị nhẫn đắng giòn rụm của nhụy, ta chậm rãi nuốt vào cả cái sắc màu miên man vàng rực của bông. Đơn giản của nhà quê, mà đậm ngất hương vị tinh tuý của đất trời, thiên nhiên ban tặng.
Khi không, mới đầu tháng năm vừa mới ăn xong cái tết Đoan ngọ lại đi nói chuyện con cá linh non. Dân gian gọi là nói chuyện…trớt quớt lên trời. Nhưng ngày xưa, vì có mùa cá linh non để ta chỉ nhớ con nước son vào tháng bảy. Giờ làm gì còn mùa nước nổi, mùa nước nổi chết khô giữa những cánh đồng ba vụ, đồng nào cũng bao đê, lúa ba, bốn vụ, thuốc sâu sặc đồng, cá linh hình như đã lội về trời đúng như tên gọi của nó. Nên người dân quê tôi cứ ngồi nhớ cá quanh năm. Vài ba năm nữa thôi, đừng ai hỏi tụi nhỏ: “Con cá linh nó tròn méo ra làm sao vậy cháu?”. Tội nghiệp, làm sao cháu biết!
Re:Thớt "Miệt vườn" của em đã mất
Em tiếp nha mấy bác!!!
NHỚ ĐỒNG
Nhiều khi tôi tự vấn: tại sao mình không thể thiếu món cá trê kho khô hoặc kho gừng trong mỗi bữa ăn, nhất là món cá trê kho sền sệt trong ui đất. Dù là bạn bè mời đi ăn tiệc sang trọng ở nhà hàng, tôi cũng chỉ ăn qua loa rồi lại quay về với cái mẻ cá trê kho.
Cứ mỗi lần đọc báo thấy bóng dáng của con cá đồng, và cứ mỗi năm vào mùa gió chướng thì tôi lại nhớ đồng da diết. Trong nỗi nhớ miên man ấy có một cái điểm dừng, cái dấu ấn sâu đậm nhất là đi bắt cá đồng vào buổi chiều ba mươi tết, cách nay gần bốn chục năm.
***
Tôi lớn lên bên cánh đồng Chó Ngáp, cái tên ấy không biết có tự bao giờ. Ba tôi giải thích rằng từ rất xa xưa, khi vùng đất nầy mới khẩn hoang, có một gã thợ săn dẫn con chó đi qua đây, một cánh đồng năn mênh mông đến nổi nhìn bốn phía chỉ thấy đường chân trời, con chó đi qua phải ngáp vắn ngáp dài nên gã thợ săn ấy đặt tên là đồng Chó Ngáp.
Xóm tôi ở có tên gọi là Thất Giồng Bớm. Nguồn gốc của địa danh nầy thì tôi không cần ai giải thích, bởi cách nhà tôi không xa là cái Tòa Thánh Cao Đài Hậu Giang đã bị Pháp đánh bom sụp đổ, còn lại mấy bức tường, và trên một bức tường cao có một cây gừa cổ thụ. Nó là dấu ấn của quê hương, bởi những ai đi xa khi trở về thì hình ảnh đầu tiên lọt vô tầm mắt chính là bóng dáng của cây gừa. Còn hai chữ Giồng Bớm thì là một giồng đất bên cạnh Tòa Thánh mọc tòan là cây bướm gai. Gọi trại thành Giồng Bớm, hay nói đúng hơn là dân quê thường hay bỏ bớt một vài phụ âm cho dễ gọi.
Tôi sống trên cánh đồng nầy từ năm ba tuổi cho đến hết chiến tranh, cho nên mọi cái bắt đầu cho nhận thức của con người từ trực quan đến tư duy cũng là cánh đồng nầy. Một cánh đồng của chiến tranh và nghèo khó.
Chiến tranh là tử-biệt-sinh-ly, ở đâu cũng thế. Nhưng sự nghèo khó thì mỗi nơi mỗi khác, bởi cuộc mưu sinh nó gắn liền với sông nước, đất đai, cỏ cây và sản vật của mỗi vùng. Sống với thiên nhiên, có cái gì ăn cái nấy nên lớn lên đi xa, mỗi con người mang theo một quê hương với những hình ảnh khác nhau.
Vậy thì xứ tôi, cái đồng Chó Ngáp ấy, sự giàu có nhất của thiên nhiên là con cá trê vàng.
Khác với miệt vườn, đồng Chó Ngáp là xứ đồng khô cỏ cháy cho nên gần Tết năm nào lũ trẻ chúng tôi cũng đổ xô đi tìm lá chuối lá dừa để gói bánh mà chẳng đủ đâu. Tuy vậy, nhà nào cũng gói cho bằng được năm bảy chục bánh ích để cúng ông bà, phần bột ướp đường mía còn lại đem đúc trong cái dĩa nhôm rồi phơi khô, gọi là bánh tổ. An hết bánh ích, lấy bánh tổ ra cắt từng miếng mỏng, bỏ vô chảo mỡ chiên cho mềm ra, hơi phồng lên một chút, ăn cũng ngon lành qua ba ngày tết.
Thiếu bánh, thiếu mứt là vậy nhưng cá thì không bao giờ thiếu. Tôi nhớ năm ấy hình như tôi khoảng năm sáu tuổi. Chiều ba mươi Tết, ba tôi dẫn tôi ra ruộng bắt cá trê vàng về rọng để Tết ăn. Ong xách theo một cái thùng thiếc, loại thùng dầu lửa con sò mà hồi ấy, hầu như nhà nào cũng có. Cánh đồng lúc ấy lúa mùa đang chín tới, có chổ khô, chổ còn xem xép nước. Đứng trên bờ mẫu, ba tôi chắp hai tay sau lưng, nhìn mênh mông như chiêm nghiệm một điều gì. Tôi biết ở những chổ đất trũng, lúa sập, chổ nào cũng đầy cá mắc cạn vì chúng không kịp xuống đìa. Nhưng ba tôi thì có nhiều kinh nghiệm, ông biết được dưới những cái trũng ấy, chổ nào cá lóc, chổ nào cá trê, chổ nào cá rô và cá sặc.
Nhìn một lúc, ông vẫy tôi lội xuống cái bàu cạn giữa ruộng của chú Bảy Nhiều. Quả nhiên là ông đoán đúng. Đi gần tới đã nghe tiếng cá trê ục ục. Một cái bàu cạn bằng ba cái nền nhà, nước còn xem xép chừng một tấc. Nghe tiếng động, cá trê chui vào ém trong gốc lúa sập. Ba tôi chỉ làm một động tác rất đơn giản: úp nhẹ hai bàn tay lên gốc lúa rồi từ từ moi ra một con cá trê vàng, con nào con nấy lớn hơn bắp tay, mập ú và vàng như nghệ.
Mặt trời sắp lặn, nhìn thùng cá sắp đầy, ba tôi nói thôi, bắt một hồi nữa làm sao xách nổi.
Khi tôi biết thế nào là Tết thì đó là cái Tết đầu tiên, ngày nào cũng ăn cá trê vàng nướng dầm với nước mắm gừng.
Mẹ tôi nói rằng ba tôi là một người sát cá, đặc biệt là cá trê. Hồi luận 10/ 59 của Ngô Đình Diệm, ông ở tù với đầy đủ vật chứng của một cán bộ nằm vùng, và để khỏi bị đưa lên máy chém, mẹ tôi phải chạy vay ba trăm giạ lúa để lo hối lộ cho ty cảnh sát Bạc Liêu. Vậy mà khi ra tù, ba tôi chỉ giăng hai mùa câu thì trả xong nợ. Theo mẹ tôi giải thích rằng vì cá trê vàng hồi ấy có giá nhất trong các loại cá đồng. Đó là lý do vì sao ba tôi có kinh nghiệm bắt cá trê vàng hơn các loài cá khác.
Có lần tôi thắc mắc rằng, giữa mênh mông đồng nước, khi miếng mồi thả xuống thì có nhiều loài cá đến ăn, con nào đến trước thì ăn trước, làm sao mà ba giăng câu chỉ dính toàn cá trê vàng. Ba tôi giải thích rằng: cá lóc, cá rô thích ăn mồi chạy như cào cào, nhái, cua đồng nên chúng hay đi tìm mồi cặp mé bờ và trên mặt nước. Con cá trê vàng hay vùi mỏ dưới bùn hoặc quanh gốc lúa để tìm các loại côn trùng . Vì vậy, để miếng mồi câu chỉ dành riêng cho cá trê, trước hết phải vét một vùng như cái lòng chảo, vuốt thật láng, đặt miếng mồi ngay giữa. Vài phút sau bùn lắng xuống, che lấp miếng mồi, các loài cá khác không nhìn thấy được, nhưng đó lại là chổ tìm mồi lý tưởng của cá trê.
Rồi ba tôi mất trong chiến tranh
Những năm tiếp theo, tôi lao vào cuộc mưu sinh trên cánh đồng với cái nghề cắm câu cá trê vàng do ba tôi để lại. Những chiều, khi xuống cần câu sau cùng, tôi hay trở về nhẩn nha trên cái bờ mẩu ấy. Tôi lại ngồi trầm ngâm giữa đồng lúa mênh mông nhưng không chỉ để chiêm nghiệm ra chổ nào là nơi ẩn náo của cá trê, bởi cánh đồng giờ đây đã ghi thêm dấu ấn của một kiếp người.
Hơn ba mươi năm xa quê, cứ mỗi lần đi chợ mua cá trê vàng, mỗi lần lựa cá ngon, cá béo để mua, tôi cứ ngỡ như mình đang mua lại những con cá của chính tôi. Bởi ngày xưa, sau mỗi buổi sáng thăm câu, tôi đều lựa những con cá béo, cá ngon để bán, chừa cá dạt, cá chết lại ăn. Au đó cũng là quy luật của cuộc mưu sinh, một quy luật bảo toàn sự sống.
Bây giờ thì tôi đã nghiệm ra, cái mẻ cá trê vàng kho sền sệt trước mặt tôi trong mỗi bữa ăn, đó chính là sự tích tụ của cả một cánh đồng. Một cánh đồng với mồi hôi nước mắt và cả máu của ba tôi, một cánh đồng của trọn tuổi thơ tôi với bao mùa mưa nắng.
Em tiếp nha mấy bác!!!
NHỚ ĐỒNG
Nhiều khi tôi tự vấn: tại sao mình không thể thiếu món cá trê kho khô hoặc kho gừng trong mỗi bữa ăn, nhất là món cá trê kho sền sệt trong ui đất. Dù là bạn bè mời đi ăn tiệc sang trọng ở nhà hàng, tôi cũng chỉ ăn qua loa rồi lại quay về với cái mẻ cá trê kho.
Cứ mỗi lần đọc báo thấy bóng dáng của con cá đồng, và cứ mỗi năm vào mùa gió chướng thì tôi lại nhớ đồng da diết. Trong nỗi nhớ miên man ấy có một cái điểm dừng, cái dấu ấn sâu đậm nhất là đi bắt cá đồng vào buổi chiều ba mươi tết, cách nay gần bốn chục năm.
***
Tôi lớn lên bên cánh đồng Chó Ngáp, cái tên ấy không biết có tự bao giờ. Ba tôi giải thích rằng từ rất xa xưa, khi vùng đất nầy mới khẩn hoang, có một gã thợ săn dẫn con chó đi qua đây, một cánh đồng năn mênh mông đến nổi nhìn bốn phía chỉ thấy đường chân trời, con chó đi qua phải ngáp vắn ngáp dài nên gã thợ săn ấy đặt tên là đồng Chó Ngáp.
Xóm tôi ở có tên gọi là Thất Giồng Bớm. Nguồn gốc của địa danh nầy thì tôi không cần ai giải thích, bởi cách nhà tôi không xa là cái Tòa Thánh Cao Đài Hậu Giang đã bị Pháp đánh bom sụp đổ, còn lại mấy bức tường, và trên một bức tường cao có một cây gừa cổ thụ. Nó là dấu ấn của quê hương, bởi những ai đi xa khi trở về thì hình ảnh đầu tiên lọt vô tầm mắt chính là bóng dáng của cây gừa. Còn hai chữ Giồng Bớm thì là một giồng đất bên cạnh Tòa Thánh mọc tòan là cây bướm gai. Gọi trại thành Giồng Bớm, hay nói đúng hơn là dân quê thường hay bỏ bớt một vài phụ âm cho dễ gọi.
Tôi sống trên cánh đồng nầy từ năm ba tuổi cho đến hết chiến tranh, cho nên mọi cái bắt đầu cho nhận thức của con người từ trực quan đến tư duy cũng là cánh đồng nầy. Một cánh đồng của chiến tranh và nghèo khó.
Chiến tranh là tử-biệt-sinh-ly, ở đâu cũng thế. Nhưng sự nghèo khó thì mỗi nơi mỗi khác, bởi cuộc mưu sinh nó gắn liền với sông nước, đất đai, cỏ cây và sản vật của mỗi vùng. Sống với thiên nhiên, có cái gì ăn cái nấy nên lớn lên đi xa, mỗi con người mang theo một quê hương với những hình ảnh khác nhau.
Vậy thì xứ tôi, cái đồng Chó Ngáp ấy, sự giàu có nhất của thiên nhiên là con cá trê vàng.
Khác với miệt vườn, đồng Chó Ngáp là xứ đồng khô cỏ cháy cho nên gần Tết năm nào lũ trẻ chúng tôi cũng đổ xô đi tìm lá chuối lá dừa để gói bánh mà chẳng đủ đâu. Tuy vậy, nhà nào cũng gói cho bằng được năm bảy chục bánh ích để cúng ông bà, phần bột ướp đường mía còn lại đem đúc trong cái dĩa nhôm rồi phơi khô, gọi là bánh tổ. An hết bánh ích, lấy bánh tổ ra cắt từng miếng mỏng, bỏ vô chảo mỡ chiên cho mềm ra, hơi phồng lên một chút, ăn cũng ngon lành qua ba ngày tết.
Thiếu bánh, thiếu mứt là vậy nhưng cá thì không bao giờ thiếu. Tôi nhớ năm ấy hình như tôi khoảng năm sáu tuổi. Chiều ba mươi Tết, ba tôi dẫn tôi ra ruộng bắt cá trê vàng về rọng để Tết ăn. Ong xách theo một cái thùng thiếc, loại thùng dầu lửa con sò mà hồi ấy, hầu như nhà nào cũng có. Cánh đồng lúc ấy lúa mùa đang chín tới, có chổ khô, chổ còn xem xép nước. Đứng trên bờ mẫu, ba tôi chắp hai tay sau lưng, nhìn mênh mông như chiêm nghiệm một điều gì. Tôi biết ở những chổ đất trũng, lúa sập, chổ nào cũng đầy cá mắc cạn vì chúng không kịp xuống đìa. Nhưng ba tôi thì có nhiều kinh nghiệm, ông biết được dưới những cái trũng ấy, chổ nào cá lóc, chổ nào cá trê, chổ nào cá rô và cá sặc.
Nhìn một lúc, ông vẫy tôi lội xuống cái bàu cạn giữa ruộng của chú Bảy Nhiều. Quả nhiên là ông đoán đúng. Đi gần tới đã nghe tiếng cá trê ục ục. Một cái bàu cạn bằng ba cái nền nhà, nước còn xem xép chừng một tấc. Nghe tiếng động, cá trê chui vào ém trong gốc lúa sập. Ba tôi chỉ làm một động tác rất đơn giản: úp nhẹ hai bàn tay lên gốc lúa rồi từ từ moi ra một con cá trê vàng, con nào con nấy lớn hơn bắp tay, mập ú và vàng như nghệ.
Mặt trời sắp lặn, nhìn thùng cá sắp đầy, ba tôi nói thôi, bắt một hồi nữa làm sao xách nổi.
Khi tôi biết thế nào là Tết thì đó là cái Tết đầu tiên, ngày nào cũng ăn cá trê vàng nướng dầm với nước mắm gừng.
Mẹ tôi nói rằng ba tôi là một người sát cá, đặc biệt là cá trê. Hồi luận 10/ 59 của Ngô Đình Diệm, ông ở tù với đầy đủ vật chứng của một cán bộ nằm vùng, và để khỏi bị đưa lên máy chém, mẹ tôi phải chạy vay ba trăm giạ lúa để lo hối lộ cho ty cảnh sát Bạc Liêu. Vậy mà khi ra tù, ba tôi chỉ giăng hai mùa câu thì trả xong nợ. Theo mẹ tôi giải thích rằng vì cá trê vàng hồi ấy có giá nhất trong các loại cá đồng. Đó là lý do vì sao ba tôi có kinh nghiệm bắt cá trê vàng hơn các loài cá khác.
Có lần tôi thắc mắc rằng, giữa mênh mông đồng nước, khi miếng mồi thả xuống thì có nhiều loài cá đến ăn, con nào đến trước thì ăn trước, làm sao mà ba giăng câu chỉ dính toàn cá trê vàng. Ba tôi giải thích rằng: cá lóc, cá rô thích ăn mồi chạy như cào cào, nhái, cua đồng nên chúng hay đi tìm mồi cặp mé bờ và trên mặt nước. Con cá trê vàng hay vùi mỏ dưới bùn hoặc quanh gốc lúa để tìm các loại côn trùng . Vì vậy, để miếng mồi câu chỉ dành riêng cho cá trê, trước hết phải vét một vùng như cái lòng chảo, vuốt thật láng, đặt miếng mồi ngay giữa. Vài phút sau bùn lắng xuống, che lấp miếng mồi, các loài cá khác không nhìn thấy được, nhưng đó lại là chổ tìm mồi lý tưởng của cá trê.
Rồi ba tôi mất trong chiến tranh
Những năm tiếp theo, tôi lao vào cuộc mưu sinh trên cánh đồng với cái nghề cắm câu cá trê vàng do ba tôi để lại. Những chiều, khi xuống cần câu sau cùng, tôi hay trở về nhẩn nha trên cái bờ mẩu ấy. Tôi lại ngồi trầm ngâm giữa đồng lúa mênh mông nhưng không chỉ để chiêm nghiệm ra chổ nào là nơi ẩn náo của cá trê, bởi cánh đồng giờ đây đã ghi thêm dấu ấn của một kiếp người.
Hơn ba mươi năm xa quê, cứ mỗi lần đi chợ mua cá trê vàng, mỗi lần lựa cá ngon, cá béo để mua, tôi cứ ngỡ như mình đang mua lại những con cá của chính tôi. Bởi ngày xưa, sau mỗi buổi sáng thăm câu, tôi đều lựa những con cá béo, cá ngon để bán, chừa cá dạt, cá chết lại ăn. Au đó cũng là quy luật của cuộc mưu sinh, một quy luật bảo toàn sự sống.
Bây giờ thì tôi đã nghiệm ra, cái mẻ cá trê vàng kho sền sệt trước mặt tôi trong mỗi bữa ăn, đó chính là sự tích tụ của cả một cánh đồng. Một cánh đồng với mồi hôi nước mắt và cả máu của ba tôi, một cánh đồng của trọn tuổi thơ tôi với bao mùa mưa nắng.
